Het laatste fresco, door Gust van Brussel

recensent: Peter Motte

onder auspiciën van De voormalige Tijdlijn en Vertaalbureau Motte

Met "Het laatste fresco" heeft Gust van Brussel een van de beste boeken geschreven die ik de laatste maanden heb gelezen.

Natuurlijk klinkt zo'n uitspraak niet overtuigend als ze niet in een nationale krant wordt gepubliceerd of in een belangrijk literair tijdschrift, maar laten we wel wezen: het boek heeft veel kwaliteiten.

Dik is het niet: 130 pagina's. Volgens sommigen is het dus meer een vette novelle dan een roman. Maar de betekenis van dat soort termen varieert nogal.

"Het laatste fresco" vertelt het verhaal van een man die na de dood van zijn vrouw door Italië zwerft, van hotel naar hotel, en onderweg vreemde personages ontmoet. Zijn dagen verlopen anders dan hij had verwacht.

Het boek is ingedeeld in zeven hoofdstukken, en elk hoofdstuk krijgt als titel de naam van een van de personages uit de Commedia dell'arte. Commedia dell'arte was een populaire vorm van volks improvisatietoneel. De acteurs bouwden gevarieerd toneel op, dat gedeeltelijk bestond uit geïmproviseerde invallen, en gedeeltelijk uit flarden tekst die ze uit het hoofd kenden. De toneelgroep moest goed op elkaar zijn ingspeeld, want de improvisaties veroorzaakten onverwachte reacties van de acteurs, waarop de andere acteurs gepast moesten kunnen reageren. De commedia dell'arte is verdwenen toen men vaste teksten begon te gebruiken, waardoor de levendigheid verloren ging.

De improvisatie was gedeeltelijk mogelijk doordat de personages categorieën mensen verbeeldden, zoals de geliefde, de minnaar, de politieagent, de dokter, enzovoort. Het zijn geen clichés, zoals in hedendaagse detectives nogal eens een politieagent optreedt die buiten de lijntjes kleurt en die kan rekenen op zijn trouwe adjudant op de gemoedelijke omgang met een of andere louche figuur. Nee, "il capitano" uit de commedia dell'arte vertegenwoordigt gewoon de gezagsdrager, zoals die in elke maatschappij voorkomt.

Gust van Brussel heeft zijn roman opgebouwd rond die toneelpersonages. Of, liever gezegd, de merkwaardige figuren die zijn hoofdpersonage onderweg ontmoet, worden behandeld in een hoofdstuk waarvan de titel de naam van een van die toneelpersonages draagt.

In "Il dottore" ontmoet hij een merkwaardige kerel die geldt probeert los te krijgen voor zijn uitvindingen. Om hem te ontlopen verlaat het hoofdpersonage zijn hotel, en begint hij Italië rond te trekken. De hele reis lang blijven de herinneringen aan de vreemde snoeshaan hem door het hoofd spoken, aangetrokken als hij wordt door het gevoel dat er meer inzicht in zijn krankzinnigheid zat, dan hij aanvankelijk had vermoed.

Alle hoofdstuktitels zijn in het enkelvoud, maar dat betekent niet dat er maar één persoange in zo'n hoofdstuk kan worden beschouwd als een voorbeeld van de categorie. In "Il capitano" zijn er minstens twee: Boris en een Porsche-chauffeur. Beiden treden op als mensen die meester zijn over hun omgeving, en tot op zekere hoogte over de hoofdpersoon - of waarvan de hoofdpersoon vermoedt dat ze meester zijn over hem. Zo is hij nooit zeker of Boris en zijn vrouw samen overspel hebben gepleegd. Een van de charmes van het boek is dan ook om in elk hoofdstuk te zoeken naar de personages die in de titelcategorie kunnen worden ingedeeld. Het is een manier om het verhaalverloop in te delen in hoofdstukken, maar ook een manier om verschillende aspecten van een categorie mensen tegenover elkaar af te wegen.

Maar bovenstaande is tot op zekere hoogte ingewikkeld gezever, want het boek leest niet als een moeilijk door te snijden klomp stopverf. Het gaat integendeel erg vlot. Alhoewel de gebeurtenissen weinig spectaculair zijn, houdt Gust van Brussel er de spanning in. De Porsche-chauffeur lijkt een maffia-type te zijn, maar er worden geen revolvers bovengehaald, en er zijn geen vechtpartijen. Het hoofdpersonage merkt alleen maar dat er iets aan de hand is, maar zelf wordt hij vriendelijk en voorkomend behandeld.

Zo wandelen we samen met de hoofdfiguur rond in Italië, en beleven we de manier waarop hij in het reine probeert te komen met zichzelf, de dood van zijn vrouw, en zijn herinneringen.

Het boek is zowel op papier verkrijgbaar, als elektronisch. Elektronisch kan het hier worden gekocht voor 5 euro.

"Het laatste fresco", Gust van Brussel, 2009, Turnhout, De Graal vzw, geïllustreerd, 132 p's, 22 x 13,3 x 0,9 cm, ISBN 978-90-504-5000-3

Prijs: als e-book 5 euro

De Tijdlijn * Welkomstpagina